(DOĞAL YAPAY) TÜRK DESTANLARI DÜNYA DESTANLARI

Türklerin Doğal Destanları

Saka Destanları: Saka Türklerine ait bu destan da, Şu Destanı ve Alp Er Tunga Destanı olmak üzere iki parçadan oluşur. Bunlar Şu ve Alp Er Tunga adlarındaki komutanların hayat hikâyeleri üzerine kurulmuştur.

Hun Destanları: Oğuz Kağan Destanı ve Attila destanı olmak üzere iki destandan oluşur. Oğuz Kağan Destanı Hun hükümdarı Mete’nin hayatını konu alır; ancak onu olağanüstü niteliklere büründürerek anlatır. Bu destan, daha sonra değişikliklere uğrayarak İslami bir nitelik kazanmıştır.

Köktürk (Göktürk) Destanları: Birbirini tamamlayan Ergenekon Destanı ve Bozkurt Destanı’ndan oluşur. Bunlarda Türklerin tarih sahnesine nasıl çıktıkları ve hangi soydan geldikleri üzerine
efsaneler anlatılır.

Uygur Destanları: Türeyiş Destanı ve Göç Destanı olmak üzere iki destandan oluşur. İlki Uygurların var oluşunu; ikincisi yurtlarından göç etmek zorunda kalışlarını anlatır. 

Not: Kırgız Türklerinin Manas Destanı XI.-XII. yüzyıllarda oluşmuş, bir destandır. İslâmiyet öncesi Türk kültüründen izler taşımakla birlikte, İslâmî unsurlar daha ağır basmaktadır. 

Türk Edebiyatı’nın Yapay Destanları:

-Kayıkçı Kul Mustafa: Genç Osman Destanı

-Fazıl Hüsnü Bağlarca: Üç Şehit Destanı

-Mehmet Akif Ersoy: Çanakkale Şehitleri


-Nazım Hikmet: Kuvayi Milliye ve Kurtuluş Savaşı Destanı 

 Türk ve Dünya Edebiyatındaki Yapma ve Doğal Destanlar

Doğal Destan: Kimin tarafından oluşturulduğu belli olmayan, halkın ortak malı olan anonim ürünlerdir.

Doğal destanın oluşum evreleri:
a- Oluşum Evresi: Bu dönemde toplumu derinden derine etkileyen bir olayın olması. Herhangi bir doğal afet ve savaş olabilir. 
b- Gelişim Evresi: Bu dönemde olaylar ağızdan ağıza anlatılarak ve zenginleştirilerek gelecek kuşaklara aktarılır.
c- Derleme Evresi: Bu dönem de ünlü bir ozan veya şair tarafından derlenmesi evresidir.

Destanların Özellikleri

1- Olaylar bir kahraman etrafında döner.
2- Manzum olarak kaleme alınır veya anlatılır. 
3- Konu bir milleti yakından ilgilendirir. 
4- Zaman akışı çok hızlıdır. 
5- Tabiat olayları ön planda ve canlı bir şekilde tasvir edilir. 
6- Tarihe ışık tutar ve belirli bir coğrafyada geçer. 
7- Kahramanlar genelde soylu kişilerdir. 
8- Olağanüstü yaratıklar ve olaylar yer alır.
9- Ana dilin en güzel örneklerini oluşturur ve anonimdir.

İslamiyet’ten Önceki Doğal Türk Destanları

1. Yaratılış Destanı
2. Saka Destanları
a. Alp Er Tunga Destanı
b. Şu Destanı
3. Hun-Oğuz Destanları
a. Oğuz Kağan Destanı
b. Atilla Destanı
4. Göktürk Destanları
a. Bozkurt Destanı
b. Ergenekon Destanı
5. Siyempi Destanları
6. Uygur Destanları
a. Türeyiş Destanı
b. Mani Dininin Kabulü Destanı
c. Göç Destanı

b- Yapma Destan: Bir milletin ünlü şairleri tarafından yazılan destan özelliği gösteren eserlerdir.
Selçuknâme: 15. yy. halk şairlerinden Yazıcıoğlu tarafından kaleme alınmıştır.
Genç Osman Destanı: Kayıkçı Kul Mustafa’nın 4. Murat zamanında Bağdat seferine katılan bir askerin yiğitçe maceralarını anlatır.
Çanakkale Şehitleri: Mehmet Akif Ersoy
Üç Şehitler Destanı: Fazıl Hüsnü Dağlarca

İslamiyetten Sonraki Doğal Türk Destanları

1. Kazak-Kırgız : Manas Destanı
2. Türk-Moğol : Cengiz Han Destanı
3. Tatar-Kırım Timur ve Edige Destanları
4. Karahanlı Dönemi: Satuk Buğra Han Destanı
5. Selçuklu-Beylikler ve Osmanlı Dönemleri
a. Seyid Battal Gazi Destanı
b. Danişmend Gazi Destanı
c. Köroğlu Destanı

Dünya Edebiyatındaki Doğal ve Yapma Destanlar

 Dünyaca Ünlü Doğal Destanlar:
İlyada ve Odissea: Yunan destanıdır. Konusu Truva savaşlarıdır.
Kalevela: Fin destanıdır. Finlerle Macarların aynı soydan geldiğini anlatır.
Şehname: İran destanıdır. İran-Türk savaşlarını anlatır. İran şairi Firdevsi tarafından derlenip yazıya aktarılmıştır.
Ramayana ve Mahabarata: Hint destanıdır.
Nibelungen: Alman halkının destanıdır.
Gılgamış: Sümer destanıdır. Sümer kralı Gılgamış’ın maceralarını anlatır.
İgor: Rus destanıdır.
Şinto: Japon destanıdır.

Dünyaca Ünlü Yapma Destanlar:

Kurtarılmış Kudüs: İtalyan şairi Tasso tarafından yazılmıştır. Haçlı Seferlerini anlatır.
Kaybolmuş Cennet: İngiliz şair Milton tarafından yazılmıştır. Hz. Adem ile Havva’nın Cennet’ten yeryüzüne gönderilişini anlatır.
Çılgın Orlando: İtalyan şairi Lucavico Aristo yazmıştır. Müslüman-Hıristiyan çatışmasını anlatır.
Henriade: Fransız şair Voltaire yazmıştır.

Destan Türleri (yapma-doğal destanlar)
Destan Türleri
Destanlar ikiye ayrılır:
- Yapma (Yapay) destanlar
- Doğal destanlar

Destanlar 3 safhadan oluşur:
1. Halkın benliğinde iz bırakan olaylar ve bunda rol oynayan kahramanlar(çekirdek)
2. Olayın ağızdan ağıza aktarılması(yayılış)
3. Daha sonra yazıya geçirilmesidir(derleme)

Destanlar sözlü ve yazılı olmak üzere ikiye ayrılır:
- Doğal Destanlar (İslamiyet öncesi ve İslami Dönem Destanları, Sözlü Destanlar, Anonim)
- Yapay (Örn. Nazım Hikmet - Kuvayı Milliye, yazılı destanlar)

Doğal Destanlar

Doğal Destanlar anonim (yazarı belli olmayan),ilkel dönemde yaşanmış olayları konu alan ve sözlü destan türüdür. Türk edebiyatında doğal destanlar İslamiyet öncesi ve İslami dönem olmak üzere ikiye ayrılır. Bu destanların çoğu destan döneminde yani İslamiyet öncesi dönemde ortaya çıkmıştır. Destan dönemi çok eski dönemlerde mitolojilerin ortaya çıktığı dönemdir. İnsanların evreni, yaradılışlarını, yaşanılan tüm doğa olaylarını sorguladıkları, adlandırmaya çalıştıkları dönemdir. (Örn. Yunan mitolojisindeki Zeus ve Afrodit gibi tanrı ve tanrıçaların ortaya çıkması bu dönemdedir.)

Destanların temelinde çekirdek bir olay vardır. Bu olay gerçektir. Zaman içerisinde yaşanmış olan bu gerçek olay o millet tarafından; kimi zaman benzetmeler, kimi zaman abartmalar kullanılarak yaratılmıştır.
Özellikle İslamiyet öncesi döneme kaynaklık ederler.
Destanların dil ve anlatımı kimi zaman kahramanlara olağanüstü özellikler kazandırır, ifadeler açıktır. Uzun betimlemeler yer almaz.
Sözlü ürünlerdir. Doğal destanların üç dönemi vardır :

1. Ortaya çıkma
2. Yayılış
3. Derleme

Destanlar manzum örneklerdir. Bu, akılda kalıcılığı ve sürekliliği sağlamak içindir.
İslamiyet öncesi Türkler göçebe yaşam tarzı sürerlerdi. Atçılık ve avlanma onlar için önemlidir.Göktanrı inancı hakimdir. Tüm bu sosyal şartları aynı zamanda destanlarda görebiliriz.
Destanlarda iki tip vardır :

1. "Veli" tipi (yol gösteren, yaşlı pir kişi)
2. "Alperen" tipi (savaşçı, cesur, korkusuz kişi)
Özellikle bazı destanlarda, anlatılan bölüm hikâye, karşılıklı konuşmaların ve seslenmelerin olduğu bölüm nazımdır. Yani nazım ve nesir iç içedir. (Destanların aslı manzum örneklerdir)

Doğal destanların özellikleri

1. Toplumun ortak görüşlerini yansıtması

2. Olağanüstü özellikler taşıması

3. Kişilerinin seçkin olması (Kral, Han, Hakan, vb.)

4. Milli dilde söylenmiş olması

5. Milli nazım ölçüsüyle söylenmiş olması

6. Oldukça uzun olması

7. Konuları bakımından savaş, deprem, yangın, mizah, ünlü kişilerin yaşamları şeklinde sıralanabilmesi

Doğal destanlara örnek:

İliada, Odysseia - Yunanlıların (Homeros)

Kalevala - Finlilerin

Nibelungen - Almanların

Ramayana, Mahabarata - Hintlilerin

Cid - İspanyolların

Chanson de Roland - Fransızların

Gılgamış - Sümerlerin


Yapay Destanlar
Yazarı belli olan,daha yakın zamanda yazılan ve olağanüstü durumlara az yer veren bir destan türüdür.

Örnekler:
- Vergilius’un 


Aeneis’i: M.Ö. 29. ve 19. yüzyılları kapsar. Troyalı Aeneias’in uzun ve zorlu bir yolculuktan sonra Latin ülkesine gelerek Lavinium kentini kurması anlatılır. Lavinium sonradan Alba Langa ve Roma kentlerinin yerine kurulan ilk kenttir.
- 
Milton’un Kayıp Cennet'i (Paradise Lost): İnsanın cennetten kovuluşu ve tanrının şeytanla mücadelesini anlatır.
- 
Dante’nin 
İlahi Komedya'sı (La Divina Commedia): MS 1310-1321 yılları arasında yazılmıştır.
- 
Tosso'nun Kurtarılmış Kudüs'ü

Yapma (Yapay) destanlara örnek:
Virgilius - Aeneit

Dante - İlahi Komedi

Tasso - Kurtarılmış Kudüs

Milton - Kaybolmuş (Kaybedilmiş) Cennet

Firdevsi - Şehnâme